De spijsvertering van cavia's en konijnen

Konijnen en cavia’s zijn herbivoren en voeden zich met plantaardige voeding (verse grassen en wilde kruiden). De spijsvertering begint al op het moment dat ze met hun snijtanden een stuk gras of kruid afbijten en verder wordt vermalen tussen de kiezen. Het opgenomen voedsel wordt versneden door de scherpe kiezen tot het een vloeibaar voedselpapje is. Daarna wordt het doorgeslikt en komt het in de maag terecht. In de maag worden allerlei maagsappen aangemaakt en heeft een zure omgeving. Door de zure omgeving worden de eerste bacteriën, parasieten en dergelijke gedood. De maag van konijnen en cavia’s bevat nauwelijks spieren, hierdoor is de maag niet in staat om zichzelf te ledigen en de spijs (het ‘voedselpapje’) verder te transporteren naar de maag. Konijnen en cavia’s kunnen hierdoor ook niet braken. Dit betekent dat verder transport van de spijs alleen plaatsvindt zolang er nieuw voedsel binnen komt.

Dit is dan ook de reden waarom cavia’s en konijnen nooit ‘nuchter’ mogen zijn voor een operatie: de spijs blijft in de maag, waardoor er een groter risico ontstaat op gasvorming. De maag blijft maagsappen aanmaken, waardoor de maag overvol raakt en uiteindelijk zelfs kan barsten. Ook brokken en dergelijke kunnen voor maagproblemen zorgen: ze nemen het vocht (maagsappen) op en neemt in volume aanzienlijk toe en kan leiden tot overbelasting van de maag.

Vanuit de maag vervolgt de spijs verder zijn weg naar de dunne darm. In de dunne darm worden o.a. de vetten, snelle koolhydraten en eiwitten verteert. Dit gebeurt door middel van verschillende enzymen die in de alvleesklier worden geproduceerd. Deze enzymen verkleinen de moleculen zodat de voedingsstoffen opgenomen kunnen worden. De alvleesklier kan meer of minder (specifieke) enzymen aanmaken afhankelijk van de hoeveelheid voedingstoffen die binnen komen. Eet een konijn of cavia bijvoorbeeld meer eiwit, dan worden er meer enzymen geproduceerd om de eiwitten te verteren. Aan het einde van de dunne darm zit een soort T-splitsing: de ene weg leidt naar de blinde darm en de andere weg naar de dikke darm.

Wanneer de spijs bij de T-splitsing aankomt, wordt de spijs eerst nog gesorteerd. De kleine componenten (kleiner dan 0,5 mm) komen in de blinde darm terecht en de grote componenten (groter dan 0,5 mm) vervolgen hun weg naar de dikke darm. De grote componenten zijn vaak onverteerbare, houtige delen (zoals lignine). In de dikke darm wordt het vocht onttrokken en vormen, door de peristaltiek, de uiteindelijke keutels die je terug vindt in het verblijf. Hier zie je dus alle delen terug die niet zijn verteerd.

De blinde darm heeft een enorm belangrijke functie. Zoals ik eerder aangaf, zijn konijnen en cavia’s herbivoren en voeden zich met grassen en wilde kruiden – planten. Planten bevatten weinig voedingsstoffen en bestaan voor ongeveer de helft uit celwanden. Deze celwanden bestaan uit complexe moleculen, met name cellulose en hemicellulose. Enzymen in de dunne darm zijn niet in staat om deze moleculen open te knippen, waardoor de voedingsstoffen niet beschikbaar zijn. Dat zou betekenen dat de helft van de plant niet te verteren is en onbruikbaar zou zijn. In de blinde darm leven talloze speciale bacteriën die in staat zijn om de celwanden ‘open te knippen’, waardoor de voedingsstoffen vrij komen. Deze speciale bacteriën doen nog veel meer: ze maken o.a. vitamines, vluchtige vetzuren en aminozuren aan. Een deel van de voedingsstoffen wordt opgenomen via de darmwand en een deel niet. Het deel wat niet opgenomen wordt, wordt in een pakketje gestopt en dat zijn de blinde darmkeutels. Een konijn of cavia eet ze direct op vanuit de rectum. De voedingsstoffen worden verder verteert in de dunne darm. De blinde darmkeutels (BDK) van konijnen zien er uit als een soort ‘trosje druiven’ en zijn kleiner dan gewone keutels. De BDK van cavia’s lijken erg veel op de gewone keutels.

Konijnenfeitje over de blinde darm: de blinde darm beslaat ongeveer 50% van de totale spijsvertering
Cavia feitje over de blinde darm: de blinde darm beslaat zo’n 1/3e deel van de totale spijsvertering

Normale gezonde cavia keutels. Foto van Mini Natuur

Normale, gezonde konijnenkeutels zijn zwart, droog en rond of druppelvormig. Foto van Mini Natuur.

De alvleesklier kan alleen niet oneindig veel van deze enzymen blijven produceren. Als een cavia of konijn dus te veel eiwit binnen krijgt (of zetmeel, suikers, vetten), worden deze niet verteerd en komen ze in de blinde darm terecht. De speciale bacteriën die in de blinde darm leven, kunnen echter niets met deze voedingsstoffen. Als er ook te weinig vezels wordt gegeten, dan blijft er niets meer over voor de speciale bacteriën en zullen ze gaan verdwijnen. Slechte of ziekmakende bacteriën zijn wel dol op deze koolhydraten en eiwitten en gaan zich al snel vermenigvuldigen. Zo ontstaat er al snel een onbalans in de darmflora die een risico geven op gasvorming, diarree, verstopping maar ook verminderde opname van voedingsstoffen (de speciale bacteriën maakten immers ook diverse vitamine en aminozuren aan!). Als de darmflora verstoord is, dan smaken de blinde darmkeutels vaak ook niet lekker meer en laten ze deze liggen. Met name de blinde darmkeutels van konijnen zijn heel zacht en als ze deze niet hebben opgegeten en wel doorheen wandelen, smeren ze deze uit en lijkt het net op diarree. Het raakt aangekoekt aan de vacht en als het niet tijdig wordt schoongemaakt, kan dit de huid gaan irriteren. In dit geval hebben ze geen diarree, want ze produceren nog wel de normale keutels, maar eten ze hun blinde darmkeutels niet op.

Gevarieerde verse grassen en wilde kruiden voor een konijn. Foto van Mini Natuur

Gevarieerde verse grassen en wilde kruiden voor cavia's. Foto van Mini Natuur

Het lukt de spijsvertering om elke calorie uit de plantaardige voeding te halen. Dit maakt dat hun spijsvetering gespecialiseerd is in het verteren van specifieke voeding: grassen en kruiden. Dit betekent dan ook dat de spijsvertering maar weinig flexibel is. Zodra ze andere voeding eten die niet thuishoort in hun spijsvertering of niet voldoet aan de juiste verhouding aan voedingsstoffen, kunnen er al snel problemen gaan ontstaan zoals gasvorming, diarree, verstopping en een verstoorde darmflora. Zo bevatten brokken relatief veel zetmeel (tot zelfs 60%!). Als cavia’s en konijnen dagelijks een hele bak brokken eten, geeft dit een groot risico op darmproblemen. Maar ook een teveel aan wortels, gewone groenten en fruit in het dieet veroorzaakt een verstoorde darmflora: deze voeding bevat relatief veel snelle koolhydraten en weinig vezels. Ook bepaalde bladgroenten kunnen voor problemen zorgen. Zo bevatten jonge planten en jong geoogste bladgroenten nog veel eiwit en minder vezels. Als ze te veel aan jong geoogste bladgroenten of jonge grassen eten, krijgen ze ook te veel eiwit binnen en te weinig vezels. Om die reden is het belangrijk dat de voeding bestaat uit weide of bladgroenten uit verschillende groeistadia.

Wanneer een cavia of konijn last heeft van diarree, wordt er geadviseerd om enkel hooi te voeren tot de darmen weer gestabiliseerd zijn. Er wordt vaak gedacht dat de diarree mogelijk veroorzaakt wordt door bepaalde groenten of kool, en door de groenten even tijdelijk van het dieet te schrappen, zouden de spijsvertering weer moeten herstellen. Dit advies staat geheel in contrast met de spijsvertering,  aangezien deze juist gespecialiseerd is in het verteren van plantaardige voeding. Zeker bij diarree is zo’n advies om nog enkel hooi te voeren gevaarlijk! In de dikke darm wordt het vocht opgenomen die nodig is voor de rest van het lichaam en de organen. Wanneer er sprake is van diarree, wordt het vocht niet opgenomen. Ga je dan nog eens extra droge voeding (hooi) geven, krijgen ze nóg minder vocht binnen en is er een groter risico op uitdroging.

Dunne ontlasting die makkelijk uitsmeren (cavia). Foto van Mini Natuur

Dunne ontlasting van een cavia, bevat ook meer vocht itt de normale keutels.