Huisvesting voor muizen

4/8/2024

Tamme muizen zijn zeer energieke dieren die veel uitdaging en ruimte nodig hebben om hun natuurlijk gedrag te kunnen vertonen. Over het algemeen wordt hier te weinig aandacht aan besteed waardoor veel muizen niet worden voorzien in hun basisbehoeften en natuurlijk gedrag. Muizen worden over het algemeen nauwelijks echt als huisdieren gehouden en worden veelal gebruikt als voedseldieren of als laboratoriumdieren. Het zit hun ook niet mee dat ze als plaagdieren worden gezien en dit alles bij elkaar heeft ervoor gezorgd dat muizen niet de aandacht krijgen die ze verdienen. Het blijven dieren die ook emoties en gevoelens ervaren. Durf je jezelf echt open te stellen voor deze dieren en hun hele ‘zijn’, dan zie je dat het complexe, intelligente dieren zijn die heel specifiek (natuureigen) gedrag laten zien en zeer sociaal zijn. Mijn gedachten over muizen is dan ook compleet verandert, want ik ging ook lekker mee met de gedachtenmassa dat muizen niets meer dan plaagdieren waren en alleen maar ellende veroorzaakte en ziekten overbrachten. Nu zie ik wie ze zijn, wat hun persoonlijkheden zijn, welke voorkeuren ze hebben, de persoonlijke uitdagingen die ze aan gaan maar ook trauma’s die ze moeten verwerken. Ik zie dus ook wat voor impact de huisvesting heeft op hun welzijn en dat het van groot belang is om ze in deze basisbehoefte te voorzien.

Het natuurlijk gedrag van muizen & hun basisbehoeften

Ik vertel met regelmaat dat de zorg en huisvesting aangepast moet zijn op hun natuurlijk gedrag en basisbehoeften: maar wat houdt dat precies in? Voor elk dier is dat weer anders, dus ook voor muizen geldt dat zij soort-specifiek gedrag bezitten en zij de wereld op hun manier beleven. Om te begrijpen hoe je hun leefomgeving zou moeten inrichten, zul je moeten leren inleven in hun belevingswereld en moeten verdiepen in hun gedrag en hun hele ‘zijn’: wat zouden ze zien, hoe ervaren zij de wereld, wat zien zij als gevaar, waar vullen zij hun dagen mee, hoe werken hun zintuigen, wat voor banden bouwen ze met elkaar op? We weten hoe wij dat zelf ervaren, maar een diersoort ervaart dat weer op een heel andere manier. In geval van muizen komt dat kort samengevat hier op neer:

Wilde muizen maken ondergrondse burchten (ondergrondse gangenstelsels). Dit is de plek waar ze zich veilig voelen en terug kunnen trekken. Het beschermt ze tegen roofdieren en allerlei weersomstandigheden. Tamme muizen bezitten dit instinct nog steeds, ze voelen een drang om een veilige burcht te graven. Als ze daartoe de kans krijgen, zie je dat ze ook precies zo’n burcht gaan namaken. De ene groep is daar wat fanatieker in dan de ander, ik heb zelf al ervaren dat sommige groepen deze taak zeer serieus nemen en binnen een dag al allemaal gangenstelsels hebben gemaakt. Ik zie ook meteen dat hun instinct werkt: als ik de kamer binnen kom, schieten ze snel de tunnels in (dit zie ik ook precies bij wilde muizen). Vanaf de tunnels zie ik dat ze de situatie observeren: ‘wat is er aan de hand, is het veilig?’. De functie van een burcht is voor muizen ontzettend belangrijk omdat het hun overlevingsvermogen vergroot en ze momenten van rust kunnen hebben, waar ze écht kunnen rusten.

Buiten zie ik dat wilde muizen echt grote burchten maken van wel enkele vierkante meters groot! In mijn ervaring merk ik dan ook dat tamme muizen beter in staat worden gesteld om betere gangenstelsels te maken als ze een ruim oppervlakte hebben. Om tamme muizen in deze basisbehoeften te voorzien, is een groot oppervlakte nodig: minstens 6.000 cm2 voor 4 tot 6 muizen. Hoe meer muizen, hoe groter het oppervlakte moet zijn. En uiteraard geldt hier ook dat je beter voor een groter verblijf kunt gaan dan voor het minimale.

Ook is een goede graafbare bodembedekking nodig die de tunnels kan houden. Het beste is om gebruik te maken van ontstoft houtvezel (zoals allspan of plospan). Je kunt ook andere bodembedekking gebruiken, of mengen met bijvoorbeeld gehakseld stro en hooi. Hennepvezel en vlas zijn van zichzelf niet stevig genoeg, als je dit wil gebruiken, kun je dat het beste mengen met houtvezel en hooi bijvoorbeeld.
Muizen hebben een lichaamsbouw om te kunnen klimmen: ze hebben een lange staart voor hun evenwicht en pootjes die een beetje op klauwen lijken, ze zijn dus in staat om te klimmen. En dat klimmen doen ze graag! Je kunt allerlei soorten materialen en items gebruiken. In mijn ervaring vinden ze takken het aller leukst, zoals wijnranken, kurktakken en verse takken zoals wilg, linde, els en fruitbomen. Touwen (van sisal of jute bijvoorbeeld) zijn ook ideaal om te gebruiken als klimmateriaal. Verdiepingen helpen om meer hoogte te creëren en meer uitdaging te bieden.
Muizen zijn ontzettend sociale dieren en leven van nature in vrij grote groepen. In een groep vervult meerdere functies: de sociale behoefte en om de overlevingskansen te vergroten (tijdig elkaar waarschuwen voor gevaar). De sociale behoefte is bij muizen zeer groot: ze slapen samen (het liefst ligt de hele groep op elkaar gestapeld), ze eten samen, onderzoeken de omgeving samen, wassen elkaar, enzovoorts. De sociale interactie speelt dus een belangrijke rol in hun leven. Daarom mag een muis nooit alleen worden gehouden en nog liever in een groep (vanaf 4). Een ‘groepje’ van 3 of tweetallen raad ik zelf af, juist omdat muizen echt groepsdieren zijn en een groep veel meer variatie biedt maar ook omdat muizen niet erg oud worden (1-3 jaar) en je dan al snel op zoek moet gaan naar nieuwe muizen omdat er eentje achter is gebleven. Koppelen is voor muizen behoorlijk stressvol waardoor het beter is dit zo veel mogelijk te minimaliseren.

Hoewel muizen zeer sociaal zijn, betekent dit niet dat ze continu op elkaars lip willen zijn. Ze hebben wel de ruimte nodig om hun energie kwijt te kunnen en elkaar uit de weg te gaan als dat nodig is. Een te kleine ruimte kan leiden tot frustratie waardoor ze op den duur frustraties op elkaar gaan afreageren.

NB. Mannetjes muizen zijn even sociaal als vrouwtjes muizen. Ongecastreerde mannetjes samen is problematisch, de kans op gevechten is zeer groot. Wanneer mannetjes voor hun 12e week zijn gecastreerd, kunnen ze wel vredig samenleven. Je kunt ook kiezen voor één gecastreerd mannetje met meerdere vrouwtjes.
Muizen zijn prooidieren en dat betekent dat ze van nature erg alert zijn op hun omgeving en zeer snel gestrest kunnen raken. We moeten dan ook rekening houden met dit soort gedrag en ons daar zo goed mogelijk op aanpassen door stress zo veel mogelijk te reduceren. Het is daarom van belang dat er zo veel mogelijk geschikte schuilplaatsen worden aangeboden zodat muizen meteen kunnen schuilen op het moment dat zij zich onveilig voelen. Geschikte schuilplaatsen zijn bijvoorbeeld wilgenbruggen, kurktunnels, berkentunnels, huisjes van hout of keramiek, enzovoorts.
Ze hebben tevens een plek nodig waar de hele groep comfortabel kan slapen. Kies daarom altijd voor minstens één schuilplek waar de hele groep in past. Het beste is te kiezen voor een basishuis, waarvan de onderkant contact maakt met de bodembedekking en een afneembaar dak heeft. Zo kun je het nest gemakkelijk controleren zonder alles te verstoren.
Foerageren
Muizen zijn vaak bezig met foerageren (zoeken naar en eten van voedsel). Ze eten van nature zeer divers (diverse soorten zaden, aangevuld met insecten, kruiden en dergelijke). Foerageren is om die reden een belangrijke basisbehoeften. Je kunt ze hier eenvoudig in voorzien door een natuurlijke zadenmix rond te strooien. Je kunt daarnaast oogst aanbieden (uitgebloeide, gedroogde planten zoals gierst, lijnzaad, grassoorten), verse takken met bladeren en kruiden. Foerageren kan alleen succesvol worden uitgevoerd als ze voldoende ruimte hebben om naar voedsel te zoeken en soort-eigen voeding aangeboden krijgen. Meer informatie hierover vind je onder het kopje ‘Voeding’.
Muizen hebben vooral véél energie! Ze zijn enorm snel en kunnen razendsnel rennen. In het wild zie je dat wilde muizen looppaden vormen en daar razendsnel doorheen rennen. Tamme muizen maken op dezelfde manier ook looppaden door het verblijf en rennen daar razend snel doorheen. Daarom dat de oppervlakte een belangrijk onderdeel is van hun huisvesting: hoe groter het oppervlakte, hoe meer ruimte ze hebben om rond te kunnen rennen en looppaden te vormen. Maar een verblijf zal nooit kunnen evenaren met het leven in de natuur, tamme muizen zullen altijd worden beperkt omdat ze nog altijd opgesloten zitten. Om ze toch zo veel mogelijk in deze behoefte tegemoet te komen, kun je op diverse manieren ervoor zorgen dat ze hun energie goed kwijt kunnen door lange verdiepingen aan te bieden (zoals een renbaan bij hamsters), een ruim verblijf en een geschikt loopwiel. Muizen hebben een loopwiel nodig van minstens 28 cm diameter. Let wel goed op: een loopwiel moet veilig zijn en prettig in gebruik zijn!

Als je alle bovengenoemde punten verwerkt in het verblijf, dan komt dat er zo ongeveer uit te zien:

Het verblijf: hoe groot moet het zijn en welke zijn geschikt?

Om alle bovengenoemde punten kwijt te kunnen in een verblijf, heb je dus best wel een flink oppervlakte nodig. Wellicht meer dan je aanvankelijk dacht. In Duitsland hanteren ze bijvoorbeeld geheel andere minimale afmetingen die veel meer passend zijn bij de behoeften van muizen: een minimale afmeting van 100x60x60 cm voor 4 tot 6 muizen. Ik merk zelf dat muizen inderdaad veel ruimte nodig hebben en vaak meer nodig hebben dan de minimale afmetingen. Bezuinig vooral niet op de grootte en ga voor zo groot mogelijk!

Helaas is er binnen de ‘muizenwereld’ weinig aandacht voor hun welzijn en zijn de meeste adviezen omtrent huisvesting eerder gekozen vanuit gemakt vanuit menselijk oogpunt en niet vanuit het welzijn van de muizen. Standaard kooien zijn van oorsprong ook niet gemaakt voor dieren, maar voor mensen. Het is niets meer dan een bewaarplek voor dieren. Dit kan de zoektocht naar een geschikt muizenverblijf wat lastiger maken omdat veel webshops en dierenwinkels nog steeds deze veel te kleine kooien verkopen en nauwelijks een aanbod hebben van ‘muisvriendelijke’ verblijven. Maar er zijn een aantal opties die het toch mogelijk maken om te gaan voor een ruim verblijf.

Aquariums
Aquariums zijn zeer geschikt om muizen in te huisvesten. Omdat aquariums in eerste instantie bedoelt zijn voor vissen, is het belangrijk om van te voren rekening te houden met een aantal punten:

Ammoniak is zwaarder dan lucht, en zakt dus naar beneden. Dit probleem heb je sneller bij aquariums omdat enkel de bovenkant open is. Om te voorkomen dat dit gebeurt, is het belangrijk dat het verblijf niet hoger is dan dat het breed is.
Koop je een aquarium bedoeld voor vissen, dan zit er vaak een kap op: deze is niet geschikt voor muizen. De kap vervang je door een zelfgemaakt deksel van b.v. hout en gaas.
Let goed op de afmetingen, want niet alle aquariums zijn groot genoeg.
Als je een beetje op je budget wil letten, zoek dan naar een lek aquarium, deze worden vaak voor weinig geld verkocht.
Een ander bijkomend voordeel van het gegeven dat een aquarium helemaal open is aan de bovenkant, is dat je er ook voor kunt kiezen om een uitbouw te maken op het aquarium.

Terrariums
Ook terrariums zijn geschikt om muizen in te houden. Ook hier geldt wel dat terrariums in eerste instantie voor reptielen bedoeld zijn, waar bijvoorbeeld een hoge luchtvochtigheid noodzakelijk is. Dat is in geval van muizen weer niet zo en is ventilatie erg belangrijk. Met wat aanpassingen kun je zo’n terrarium wel geschikt maken voor muizen. Let dan op het volgende:

De onderkant van de deuren van het terrarium moeten hoog genoeg ten opzicht van de bodem zijn zodat er een diepe graafbodem mogelijk is. Zijn de deurtjes dichtbij de bodem, dan valt de bodembedekking naar buiten wanneer de deuren geopend worden. Dit kun je oplossen door plexiglas tegen de deurtjes aan te kitten.
De bovenkant bevat vaak maar een klein strookje ventilatiestrip, maar het is mogelijk om de bovenkant eruit te snijden en te vervangen met een gaasdeksel.
Sommige terrariums zijn erg hoog, je kan er dan voor kiezen om deze op zijn rug te leggen en dan heb je meteen een open bovenkant voor de ventilatie (zorg uiteraard er wel weer voor dat deze bedekt is met een gaasdeksel)

Zelfbouw – DIY
Je kunt ook uiteraard zelf een muizenverblijf maken! Zo ben je helemaal vrij om zelf te bedenken welke afmeting je zou willen, waar je de ventilatie allemaal wil hebben, waar de deurtjes komen, enzovoorts. Je kunt kiezen voor OSB platen (wel een paar keer goed beitsen!), meubelplaten, betonplex, glas of plexiglas. Voor de platen kies je een minimale dikte van 18 mm en voor het glas minstens 4 tot 6 mm (afhankelijk van de grootte). Je kunt eventueel aan de randen aluminium profielen vast kitten om knagen te voorkomen.

IKEA hacks
Als je niet erg handig bent met klussen, kun je kiezen voor een meubel van de IKEA. Zo verkochten ze de DETOLF, een vitrinekast, die je op zijn rug legt en zodoende als verblijf kunt gebruiken (zie foto). Hij is alleen niet erg hoog en niet erg diep, waardoor je qua inrichten wel een beetje beperkt wordt – maar desondanks is dit een verblijf die relatief makkelijk te fabriceren is en ook niet duur is. Je kunt ze vaak goedkoop op bijvoorbeeld marktplaats terug vinden.
Een andere optie is de lijn van PAX, deze vraagt nog wel wat extra aandacht om tot een muizenverblijf om te toveren maar dat is niet heel moeilijk. Je kunt zelf de deurtjes er in plaatsen of de PAX op zijn rug leggen en een deksel maken voor de bovenkant – dan heb je ook al een groot verblijf! Dit kun je natuurlijk toepassen op allerlei soorten kasten. Het belangrijkste is dat de platen relatief dik zijn, liefst van meubelpanelen omdat deze glad zijn en muizen dan geen mogelijkheid hebben om het kapot te knagen.

Inspiratie kun je HIER vinden