Wat is complete voeding?

Om te voorkomen dat cavia’s en konijnen een tekort aan voedingsstoffen oplopen, wordt geadviseerd om dagelijks brokjes of pellets (hierna: brokjes/brokken) te voeren. Deze brokken zouden alle voedingsstoffen bevatten die ze nodig hebben, dus je dit netjes voert, zullen je konijnen en cavia’s geen risico op tekorten lopen. Zelf voer ik helemaal geen brokken aan mijn cavia’s en konijnen, waardoor ik geregeld de vraag krijg of ze geen tekorten oplopen. Mijn standaard vraag is: welke tekorten dan precies? Velen weten daar het antwoord niet op. Ik eerlijk gezegd ook niet precies, dus ik ben het gaan uitzoeken: welke voedingsstoffen hebben cavia’s en konijnen dan eigenlijk nodig en wat zit hiervan in een brokje? En als je volledig groenvoer aanbiedt, kunnen ze dan gemakkelijk zonder die brokjes of niet? Daaropvolgend begon ik mij af te vragen wat ‘complete voeding’ is en of je complete voeding wel kunt fabriceren tot een brokje. 

Essentiële voedingsstoffen

Bij mensen zijn er ongeveer 50-tal voedingsstoffen die als essentieel worden gezien en die we via onze voeding binnen moeten krijgen om gezondheidsproblemen en tekorten te voorkomen. Denk aan verschillende soorten koolhydraten, essentiële vetzuren, essentiële aminozuren en eiwitten, vitaminen, mineralen, sporenelementen, enzovoorts. Al het andere wordt als niet-essentieel of semi-essentieel gezien (het wordt bijvoorbeeld zelf in het lichaam aangemaakt). Ga je op zoek naar het beste dieet voor mensen, dan kom je er al snel achter dat daar ongelooflijk veel verschillende, uiteenlopende visies en meningen over zijn. Gezondheid (voeding) is dus helemaal nog niet zo makkelijk, maar ingewikkeld zelfs. Gezondheid hangt af van zo veel verschillende factoren. Het is niet enkel voeding, maar ook hoe je je mentaal voelt en de fase van het leven waar je je op dat moment bevindt (kind, ouder, zwanger bijvoorbeeld). Niet alleen dat, ook zijn nog lang niet alle biologische processen in ons lichaam bekend en bevatten planten ongelooflijk veel inhoudsstoffen, waarvan lang niet alle inhoudsstoffen bekend zijn en niet weten wat voor effect ze hebben op ons lichaam. Zo zijn er nog talloze fytonutriënten (zoals slijmstoffen, looistoffen, flavonoïden) in planten en ander plantaardige voeding te vinden, hoewel deze niet worden geclassificeerd als ‘essentieel’.

Konijnen en cavia’s hebben zo ook heel wat essentiële voedingsstoffen nodig. Ze hebben koolhydraten nodig, essentiële vetzuren, essentiële aminozuren, eiwitten, mineralen, sporenelementen en vitaminen. Om een voorbeeld te noemen: cavia’s zijn, net als wij mensen, niet in staat om vitamine C aan te maken en moeten ze via voeding binnen krijgen, terwijl konijnen in staat zijn om zelf vitamine C ‘aan te maken’ in het lichaam.   

Cavia’s en konijnen zijn herbivoren en voeden zich vooral met grassen en kruiden. Planten bestaan uit o.a. uit celwanden (het skelet van de plant). Alleen deze celwanden (opgebouwd uit o.a. cellulose en hemicellulose) kunnen niet door enzymen worden afgebroken, voedingsstoffen onbereikbaar zijn. Daarvoor hebben cavia’s en konijnen een grote blinde darm, waar speciale bacteriën zitten die in staat zijn om celwanden af te breken zodat de voedingsstoffen alsnog vrij komen. Cellulose en hemicellulose zijn daarom een belangrijk onderdeel van hun dieet. Op kaninchen wurde wiese kaufen, vond ik een duidelijke analyse van de verhouding in weide (grassen en kruiden) en ziet er ongeveer zo uit:

Dit kun je als basis zien, de juiste verhouding die je wil nastreven. Als er bijvoorbeeld geen of nauwelijks vezelige koolhydraten in de voeding zit (ook bekend als vezels en ruwe celstof), leidt dat tot darmproblemen. Daarom dat hooi als belangrijk voer wordt gezien, want het bevat veel ‘vezels’.

Dit is wat ik tot nu toe heb kunnen vinden en worden gezien als essentiële voedingsstoffen:  

• Essentiële aminozuren: arginine, glycine, histidine, isoleucine, leucine, lysine, methionine + cystine, phenylalanine + tyrosine, threonine, tryptofaan en valine.
• Essentiële vetzuren: omega 3 en 6
• Vitaminen: A, C (voor cavia’s), E en D.
• Mineralen: calcium, fosfor, kalium, natrium, chloride en magnesium.
• Sporenelementen: ijzer, koper, mangaan, zink, selenium, jodium, kobalt, molybdeen, fluoride en chroom.

NB: het is mogelijk dat er nog veel meer essentiële voedingsstoffen zijn, zodra ik meer informatie vind, zal ik dit toevoegen.

Andere inhoudsstoffen zijn de fytonutriënten (secundaire plantenstoffen). Deze worden officieel niet gerekend tot de essentiële voedingstoffen, maar ik ben van mening dat deze wel degelijk van belang zijn. Het lichaam heeft ook onderhoud en verzorging nodig om goed te blijven functioneren. Dat doen deze fytonutriënten, ze verzorgen de organen, bloedvaten, hormoonstelsel, bindweefsel, enzovoorts. Om enkele voorbeelden te noemen: bitterstoffen activeren de spijsvertering, het stimuleert de pancreas waardoor meer enzymen worden aangemaakt en zo voedingsstoffen beter worden opgenomen. Slijmstoffen onderhouden de slijmvliezen en flavonoïden werken samen met vitamine C en bevorderen elkaars opname.

We hebben dan ook nog te maken met de individuele voedingsbehoefte, een ouder dier heeft andere voedingsbehoeften dan een jong dier. Maar jaargetijden spelen een rol: in de zomer zijn er weer andere voedingsbehoeften dan in de winter.
​
Kort samengevat: een complete voeding bevat de essentiële voedingsstoffen én juiste verhouding én houdt rekening met de individuele behoeften van een konijn en cavia. Zelf vind ik fytonutriënten van groot belang, persoonlijk zie ik deze ook graag terug in de voeding. 

Wat zit er in brokken?

​Terug naar de brokjes, want deze worden als complete voeding gezien. Hierboven heb ik al beschreven hoe de ‘ideale voeding’ eruit zou moeten zien en welke essentiële voedingsstoffen bekend zijn. We gaan deze informatie eens naast dat van de brokjes leggen en vergelijken. Tijdens mijn zoektocht naar de inhoud van brokjes, kwam ik uit op FEDIAF, een organisatie die aangeeft welke inhoudsstoffen in diervoeding opgenomen moet zijn, welke percentages, wat er op de verpakking vermeld moet staan, enzovoorts. Je kan het overzicht HIER vinden. Dit gaat over voeding voor konijnen, ik kon helaas geen overzicht vinden die voor knaagdieren geldt. In het overzicht wordt vermeld dat de gegevens gebaseerd zijn op ‘slachtkonijnen’ uit de vee-industrie en is hier en daar wat aangepast. Dat is bijzonder, hoe zijn deze gegevens voor slachtkonijnen tot stand gekomen? Waar is dat op gebaseerd? Kort samengevat zijn brokken voor slachtkonijnen ontwikkeld voor het gemak van de mens: brokken kunnen makkelijk en lang worden bewaard en is eenvoudig in gebruik. De inhoud van deze brokken zijn afgestemd op de ‘bestemming’ van het konijn. De meeste konijnen zijn bedoelt voor de slacht en worden op een leeftijd van 3 maanden al geslacht. De voeding heeft enkel als doel dat de konijnen de voedingsstoffen binnen krijgen die ze nodig hebben tot die leeftijd van 3 maanden. Langer maakt niet uit, want dan zijn ze toch al dood. Deze brokjes zijn in beginsel nooit ontworpen op basis van welzijn of voor langdurig gebruik, desondanks zijn de brokken voor huisdierkonijnen daar wel op gebaseerd.

Op verpakkingen van brokken zien we het volgende terug:

• de analytische bestanddelen: dat zijn ruw as, ruwe vezel, ruw celstof en ruw vet en komt tot stand door middel van de van Weende analyse. We hebben alleen niet zo veel aan deze analyse, want het geeft niet de bestanddelen aan die we willen weten. Er wordt bijvoorbeeld geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende soorten koolhydraten (de snelle koolhydraten en de vezelige koolhydraten). Zo weten we dus eigenlijk niet hoe de verhoudingen precies zijn en of deze wel aansluiten op de spijsvertering. In 2019* is er een onderzoek gedaan naar de voedingswaarde van brokken en daaruit blijkt dat vele soorten brokken een vrij hoog zetmeelgehalte hebben, tussen de 45 tot 60%! Zetmeel valt onder de snelle koolhydraten en daar mogen cavia’s en konijnen juist niet te veel van binnen krijgen omdat het anders kan leiden tot darmproblemen.
• nutritionele toevoegingen: volgens het FEDIAF hoeven alleen nutritionele toevoegingen worden vermeld, andere voedingsstoffen hoeven niet te worden vermeld. Maar hoe weet je dan of deze er in zitten? Nou, dat weet je dus niet. Je weet alleen welke (synthetische) voedingsstoffen er aan toe zijn gevoegd. Soms worden er wel essentiële aminozuren toegevoegd, maar lang niet alle essentiële, hooguit 1 of 2 soorten. Hetzelfde geldt ook weer voor sporenelementen en mineralen: deze staan lang niet allemaal vermeld op de verpakking en het is maar de vraag of deze er überhaupt wel in zitten.
• een ingrediëntenlijst: over het algemeen kom je ingrediënten tegen zoals tarwe, granen, plantaardige bijproducten, melasse, pulp, soja, schroot, dat soort dingen. De meeste van deze ingrediënten zijn overblijfselen van de voedingsindustrie en worden verwerkt in diervoeding, zo ook in konijnen- en caviabrokken. Over het algemeen zijn deze ingrediënten niet erg gezond en bevatten veel zetmeel.

Kort samengevat: je hebt nauwelijks iets aan de analytische bestanddelen want je wil ook weten hoeveel cellulose en hemicellulose er in zit (de vezels) voor een goede spijsvertering. Wat betreft voedingsstoffen, kom je eigenlijk ook niet veel verder: je weet eigenlijk niet wat er precies in zit, met het risico dat voedingsstoffen helemaal ontbreken. Omdat brokken zwaar worden bewerkt, verwacht ik dat de meeste inhoudsstoffen verdwenen zijn. Volgens kaninchenwiese zouden zelfs 70% van de inhoudsstoffen verdwijnen tijdens het verwerkingsproces (ik heb de bronvermelding niet kunnen checken helaas, mocht je deze hebben willen delen, heel graag!). 

Hoe zit het dan met het natuurlijk dieet?

We weten al dat weide een goede verhouding heeft (zie bovenstaande percentages). Maar weide bevat een verscheidenheid aan diverse soorten grassen en wilde kruiden: welke moet je dan voeren? En zitten daar dan ook nog al die essentiële voedingsstoffen in? Ik weet hoe graag men een kant en klaar lijstje wil hebben waar precies op staat wat je op een dag moet voeren om die tekorten te vermijden. Alleen is dat écht een utopie en dat komt door het volgende:

1. lang niet alle voedingsstoffen en inhoudsstoffen zijn bekend (planten bevatten duizenden inhoudsstoffen!), het is daardoor ook niet mogelijk om een complete lijst te maken, want hoe stel je die samen als niet alle informatie beschikbaar is?
2. Inhoudsstoffen en voedingsstoffen variëren per keer, het hangt af van het moment waarop geoogst is, op welk moment van de dag van het jaar, hoe het wordt bewaard, het hangt zelfs af van de plek waar je plukt of wordt geteeld.
3. Essentiële aminozuren zitten in vrijwel elke plant of groenten, maar zijn in verschillende verhoudingen aanwezig
4. Individuele voedingsbehoeften van het konijn of cavia, want de een heeft meer behoefte aan een bepaalde voeding dan de ander.

We lopen nog even het lijstje door van de essentiële voedingsstoffen aan de hand van plantaardige voeding:

• Essentiële aminozuren vindt je in vrijwel alle planten en groenten terug, maar wel in verschillende verhoudingen. Daarom dat het van belang is om zo veel mogelijk te variëren.
• Essentiële vetzuren zitten wel in planten, maar in zeer kleine hoeveelheden. Zaden en pitten bevatten wel veel vetzuren, zoals lijnzaad, pompoenpitten en chiazaad.
• Vitaminen vind je veel terug in groenten en weide. Alleen vitamine D kunnen ze niet voldoende uit voeding halen en halen ze vooral uit zonlicht. Alleen konijnen en cavia’s die permanent binnen wonen en/of geen toegang hebben tot direct zonlicht, hebben een UVB lamp nodig. Vitamine C vind je ook terug in weide en bladgroenten (vooral keukenkruiden bevatten veel vitamine C).
• Mineralen vind je tevens ook terug in alle weide en bladgroenten. Alleen weide bevat mineralen in de juiste verhoudingen in tegenstelling tot bladgroenten. Als je bladgroenten voert, is het belangrijk om daar op te letten.
• Sporenelementen vind je het meest in weide, vandaar dat ik aanraad om wilde kruiden te plukken of gedroogde wilde kruiden te voeren.  

Zoals je ziet, zitten veel voedingsstoffen gewoon in weide en bladgroenten. En om een zo compleet mogelijk menu samen te stellen, is het van belang om genoeg variatie aan te bieden. Geef grassen en kruiden in verschillende groeistadia, pluk op verschillende plekken en geef zo veel mogelijk variatie aan soorten. Ben je niet in staat om weide aan te bieden, dan kun je je verdiepen in bladgroenten. Bladgroenten zijn helaas wel sterk gecultiveerd, ze worden vaak vrij jong geoogst (op enkele uitzonderingen na) en worden vaak op een kunstmatige manier geteeld. Dit heeft invloed op hun voedingswaarde. Omdat niet iedereen de mogelijkheid heeft om (volledig) weide aan te bieden, zijn bladgroenten dan de beste keus. Ondanks dat het van mindere kwaliteit is ten opzichte van weide, bevat het nog wel vitaminen, mineralen, sporenelementen en aminozuren. Ook hier geldt weer dat variatie van belang is. Om er zeker van te zijn dat ze voldoende voedingsstoffen en fytonutriënten binnen krijgen, kun je ook dagelijks een schaaltje gedroogde kruiden en zaden bijvoeren. Uitgebreide informatie over het voeren van weide of bladgroenten, vind je terug onder het kopje ‘voeding’.

Samengevat: een compleet dieet
Het is mij inmiddels wel duidelijk dat brokken lang niet belangrijke voedingsstoffen bevatten. Normaal wordt geadviseerd om brokken te geven om tekorten te voorkomen, maar het is eerder andersom: geef je brokken, dan is het juist belangrijk om gevarieerd groenvoer te voeren om al die missende voedingsstoffen aan te vullen. Maar wat voor nut heeft het dan nog om die brokken te voeren?

Bron *: “Voldoen de momenteel in Nederland verkrijgbare konijnenvoeders aan de optimale, natuurlijke voedingsbehoefte van het konijn, gehouden als huisdier?”